De personages van Tristan und Isolde

Wie zijn ze, wat doen ze, en vooral: wat drijft hen?

door Maarten Boussery, wo 15 mrt 2023

Richard Wagners Tristan und Isolde (1865) is hoogstwaarschijnlijk een van de meest iconische opera’s ooit geschreven. Het verhaal valt kort samen te vatten: Tristan en Isolde worden door een magische drank smoor op elkaar, maar hun liefde is verboden omdat Isolde al is uitgehuwelijkt aan iemand anders. Wagner schrijft hierover een opera van meer dan vier uur. Vooral de emotionele toestand van de personages staat centraal, en daar neemt de componist graag zijn tijd voor. Wie zijn ze, wat doen ze, en vooral: wat drijft hen?

ISOLDE

Isolde is een Ierse prinses. Wanneer Ierland in een oorlog met Cornwall terechtkomt, wordt haar verloofde Morold gedood door ridder Tristan uit Cornwall. Ook Tristan raakt gewond tijdens het duel en zoekt met de schuilnaam Tantris de prinses op: hij hoopt dat Isolde hem met haar helende krachten kan genezen. Als Isolde ontdekt dat Tantris de moordenaar van haar verloofde is, staat ze voor een dilemma: geneest ze hem, of brengt ze hem uit wraak om? Tristan opent zijn ogen en de twee wisselen een blik uit. Daarop besluit Isolde hem toch te laten leven. Tristan keert heelhuids terug naar Cornwall, maar wordt door zijn oom, koning Marke, terug naar Ierland gestuurd. Er is een vredesakkoord tussen de koninkrijken gesloten en om dat akkoord te bekrachtigen, wordt Isolde uitgehuwelijkt aan Marke. Tristan moet de bruid gaan halen.

De opera begint op het schip waarmee Isolde naar Cornwall wordt gebracht. Ze is verdrietig en razend: ze staat machteloos tegenover het dwanghuwelijk met Marke, ze voelt zich vernederd door die vermaledijde Tristan, en ze sleept met de dood van haar geliefde Morold een enorm trauma met zich mee. Gekwetst tot in het diepst van haar ziel wenst ze de dood voor zichzelf en Tristan en vraagt ze aan haar dienares Brangäne om een doodsdrank voor te bereiden, die ze samen met de nietsvermoedende Tristan zal opdrinken.

Brangäne wisselt de gifbeker in voor een liefdesdrank en Isolde en Tristan worden instant verliefd. Ze belanden in een amoureuze trip die zich volledig afgesloten van de wereld lijkt af te spelen. Werd Isolde al verliefd op Tristan toen hij zich door haar liet verzorgen? Is de liefdesdrank niet sowieso ook een doodsdrank? En is Isolde wel echt verliefd, of lijdt ze door haar trauma eerder aan een vorm van erotomanie (i.e. een psychische aandoening waarbij je je romantische gevoelens voor een andere persoon inbeeldt, terwijl daarvan in werkelijkheid geen sprake is)? De dubieuze situatie waarin Isolde is verzeild doet vele vragen rijzen. Hoe dan ook, Isoldes woede en doods-/liefdesdrang is zo intens, dat niemand ervan gespaard blijft. Een verscheurend verlangen is haar drijfveer.

Meer weten over Isolde?
Bekijk de video

TRISTAN

Tristan is een koene ridder uit Cornwall die ouderloos is opgegroeid. Hij werd opgevoed door zijn oom Marke en zijn begeleider Kurwenal. Wanneer hij aan het begin van de opera Isolde moet begeleiden naar zijn oom, houdt hij zich nogal afzijdig tegenover de furieuze Isolde. Alles verandert wanneer Tristan van de liefdesdrank drinkt: hij gaat volledig op in de liefdestrip die het koppel tot in de dood wil verderzetten. Die belofte maken ze tijdens een geheime ontmoeting in het holst van de nacht. Wanneer koning Marke die nacht terugkeert van de jacht, wordt het koppel betrapt. In het tumult raakt Tristan gewond door het zwaard van Melot, een hoveling van Marke. Kurwenal slaagt erin om met de dodelijk gewonde Tristan weg te vluchten naar Tristans kasteel in Kareol.

In Kareol wacht Tristan op de komst van Isolde. Alleen zij kan met haar helende krachten de op sterven liggende ridder redden. In een koortsige toestand denkt Tristan een oud deuntje uit zijn kindertijd te horen, terwijl de pijnlijke herinnering aan de dood van zijn ouders sterker is dan ooit. Opnieuw creëert Wagner een dubieuze situatie: ziet de ellendige en gebroken Tristan nog een uitweg? Laat hij zich meesleuren in de woede van Isolde? Wordt hij, net als zijn geliefde, niet vooral door een doodsverlangen gedreven? Heeft Melot hem getroffen, of heeft Tristan zichzelf op het zwaard van de ridder gestort? Wil hij eigenlijk wel dat Isolde hem komt genezen, of wil hij haar vooral nog een laatste keer zien alvorens hij hun liefdesweg in de dood verderzet? Het befaamde Tristan-akkoord, dat in het begin van de opera door het orkest wordt gespeeld, lijkt alvast een muzikale uitdrukking van de wrangheid en het melancholische verlangen dat Tristan met zich meedraagt.

MARKE

Een liefdesverhaal wordt pas echt spannend wanneer de personages in een driehoeksverhouding terechtkomen. Marke is de koning van Cornwall en de oom van Tristan. Op aanraden van zijn neef besluit hij om vrede te sluiten met Ierland en te trouwen met Isolde. Als hij ontdekt dat Tristan en Isolde een geheime relatie hebben is zijn teleurstelling groot. Op het einde van het tweede bedrijf steekt Marke een lange monoloog af, gericht aan Tristan. Meteen wordt duidelijk dat Tristan en Marke een heel bijzondere relatie hebben: hij heeft Tristan als een zoon onder zijn vleugels genomen, hij is zijn trouwe metgezel en vriend — in sommige interpretaties wordt er zelfs een homo-erotische relatie tussen hen gesuggereerd. Marke treedt niet op als koning, maar als man die persoonlijk diep gekwetst is door het verraad van zijn geliefde Tristan. Tristan blijft een verklaring schuldig, maar de teleurstelling van Marke weegt hem zwaar. Opvallend: Marke spreekt zijn verloofde Isolde niet aan op het bedrog. Het is nochtans zij die met haar woede de patriarchale orde van zijn koninkrijk aan het wankelen brengt. Uiteindelijk wil Marke Tristan en Isolde alsnog vergiffenis schenken, maar die komt te laat: Tristan sneuvelt aan zijn verwondingen.

BRANGÄNE

Brangäne is de dienares van Isolde en de enige andere vrouw in de mannenwereld waarin de opera zich afspeelt. Ze is trouw aan Isolde en waarschuwt haar voor de komst van Marke en zijn gevolg als zij en Tristan heimelijk afspreken en de werkelijkheid helemaal lijken te vergeten. Maar opnieuw krijgen we te maken met een dubieus figuur: verwisselt ze de gifbeker doelbewust met de liefdesdrank, of is het een ongeluk? En waarom zou ze dat al dan niet bewust doen?

KURWENAL

Kurwenal is de begeleider en partner in crime van Tristan. Hij vertegenwoordigt de orde in het verhaal en beschermt met hart en ziel zijn goede vriend Tristan. Uiteindelijk kost die onvoorwaardelijke vriendschap hem het leven: wanneer op het einde van de opera Marke en zijn gevolg het kasteel van Kareol binnendringen, sneuvelt Kurwenal tijdens de gevechten.

MELOT

Melot is een hielenlikker die graag op een goed blaadje staat bij zijn meester, koning Marke. Hij heeft snel door dat er iets aan de hand is tussen Tristan en Isolde en is er als de pinken bij om Marke van het verraad te overtuigen. Zou er jaloezie in het spel zijn?

Het is duidelijk dat Wagners personages allemaal sterk met elkaar verweven zijn: de een heeft een boon voor de ander, de een beschermt de ander, de een verraadt de ander. Daar hebben ze elk hun redenen voor die niet altijd eenduidig zijn. De mens is een complex wezen, zo toont Tristan und Isolde. Benieuwd wat regisseur Philippe Grandrieux met de innerlijke drijfveren van Wagners personages doet?

Ontdek Tristan und Isolde