Een nieuwe compositie over Napoleon

Bonaparte, door de ogen van Hanne Deneire

Het zaadje voor de voorstelling Bonaparte werd drie jaar geleden geplant door Ben Haemhouts, die graag componiste Hanne Deneire en schrijver Tom Lanoye bij elkaar wilde brengen in een nieuwe operaproductie. “Om een opera te schrijven moeten twee tempi, twee hoofden van ‘makers’ op elkaar afgestemd worden,” vertelt Hanne. “Ik moet de muziek kunnen horen als ik zijn tekst lees. Ik moet het orkest kunnen horen door het ritme van Toms klankkeuze. Wanneer alles samengevoegd wordt, maakt dat het best spannend om te zien of alles klopt en of de fantasie die zich afspeelt in onze hoofden dan ook letterlijk kan samen ontwikkelen en klinken.”

Bonaparte, man en historisch figuur

De opera Bonaparte vertelt het leven van Napoleon Bonaparte en zijn impact op de wereld. Tom Lanoye selecteerde enkele realistische elementen uit zijn levensverhaal maar voegde daar ook een meer beschouwende verhaallijn aan toe. Want er is natuurlijk de in 1769 geboren en in 1821 gestorven Napoleon Bonaparte, maar er is ook de persoonlijkheid die hij had, het soort macht dat hij vertegenwoordigde, en de invloed die hij gehad heeft op het Europa van vandaag.

Eén van de bekendste verhalen is dat van Ludwig van Beethoven die eerst zijn derde symfonie opdraagt aan de grote staatsman met de grote idealen, maar die de dedicatie prompt schrapt wanneer hij verneemt dat de visionaire Napoleon zichzelf tot keizer kroonde en daarmee heel wat van die idealen meteen doorprikte. Ook die dimensie ontbreekt niet in de opera; een man die vanuit een visie en met grote idealen de wereld wilde verbeteren, maar zich daarvoor van strategieën bediende die veel menselijk leed veroorzaakten. Zo’n bredere historische kijk op de rol van Napoleon laat ons vandaag toe om verbindingen te leggen naar onze eigen tijd, zeker nu er opnieuw een groot conflict is waarin een sterk gepersonaliseerde macht in Rusland een belangrijke rol speelt.

Concertant, maar niet gewoontjes

Daar waar de klassieke opera een totaalkunstwerk is met decors, kostuums, en alle mogelijke visuele en sonore elementen, kozen Deneire en Lanoye in Bonaparte voor een sobere, concertante setting. Dat brengt de focus volledig op de acteur – Stefaan Degand – en het verhaal, in tekst en muziek. “Ik wist op voorhand al dat Stefaan deze rol ging vertolken, en ik had hem dus ook in mijn hoofd bij het componeren”, zegt Hanne. “Dat maakt een groot verschil, als je al weet wie je muziek gaat spelen of in dit geval zingen. Ik ken ook veel mensen in het orkest en wist dat ik ook op dat vlak niet per se binnen de lijntjes moest blijven.”

In de partituur voor het orkest verlaat Hanne Deneire meer dan eens de platgetreden paden. Zo nemen de muzikanten af en toe de rol van een koor op, scanderen ze ‘als een kudde wilde richtingloze dieren’ (Vive la révolution!), en worden ze zelfs aangemoedigd om te beatboxen. Plots worden de muzikanten, die in een klassieke situatie anoniem in de orkestbak zitten, ook een personage in het verhaal, en even plots kruipen ze terug in hun rol als instrumentalist. Het voorzichtig doorbreken van de conventies is één van de handelsmerken van Hanne Deneire. Ze wil hiermee vooral de muzikanten zelf stimuleren en prikkelen om uit hun comfortzone te komen, ‘out of the box’.

"Ik ken veel mensen in het orkest en wist dat ik niet per se binnen de lijntjes moest blijven."

Hanne Deneire

Dat laatste aspect hangt samen met de vele andere activiteiten van de componiste, waarin ze zowel werkt met jonge kinderen als met mensen met dementie, en waarbij de beleving van de muziek telkens centraal staat. Muziek is geen dode taal op het papier, maar ontstaat en komt tot leven door menselijke interactie. Hanne Deneire wil graag “op een bepaalde manier in de wereld staan en met mensen omgaan. Wanneer ik pijn en slechte dingen zie gebeuren, wil ik die negativiteit niet versterken, maar daar net een tegengewicht voor bieden. Ik wil het accent leggen op het leven en op de verbinding tussen elkaar. Dus niet het vechten, de oorlog en alles wat er mis gaat. Als ik dat kan doen vanuit mijn creativiteit en zo mensen kan helpen, dan is het voor mij zeker geslaagd. Dat manifesteert zich in alles wat ik doe of ben, en dus ook in een samenwerking met Tom Lanoye of Stefaan Degand.”