• Opera

Faust, dat zijn wij

Hoe Faust ons in de spiegel laat kijken

door Karlijn Clocheret, vr 10 jun 2022

Faust1

De Duitse auteur Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) schreef met Faust een literaire klassieker. Hij vormde het 16de-eeuwse Faustverhaal om tot een tragedie die nog steeds ongekende invloed uitoefent. Van klassieke muziek tot literatuur en zelfs videogames, Faust blijft tot de verbeelding spreken. De belangrijkste reden? Het verhaal en de figuur zijn verdomd herkenbaar…

Teleurgesteld in de grenzen van de menselijke kennis, twijfelt de geleerde Faust aan de zin van het leven. De duivel Mefistofeles doet hem het aantrekkelijke voorstel om hem weer te leren genieten. Volgens Faust heeft de hele onderneming weinig kans op slagen. Meer zelfs, hij daagt de duivel uit: als die erin slaagt om hem een moment van volmaakt geluk te bezorgen, dan krijg hij zijn ziel.

De zoektocht naar het vervolmaakte leven wordt door Goethe op verschillende manieren uitgesponnen. Van minnaar tot oorlogsheld en werfleider, niets lijkt Faust onmogelijk en bovenal wil hij het allemaal tegelijk. Dat is vandaag niet anders. Begrippen zoals multitasking en switchtasking zijn niet langer weg te denken. Groei is de maatstaf van onze maatschappij: van bedrijfs- tot persoonlijke analyses, het is overal aanwezig. Zelfhulpboeken moeten ons helpen het best mogelijke leven te bereiken. De 5 keuzes voor buitengewone productiviteit - getting the right things done (Kory Kogon, Adam Merrill en Erik Roger), Nice Girls Don’t Get the Corner Office (Lois P. Frankel) of How to Win Friends & Influence People (Dale Carnegie): het is maar een greep uit het overaanbod.

Faust5

Het visionaire Faustverhaal zou zich zo in de 21ste eeuw kunnen afspelen. Naast de onstilbare vooruitgangsdrang raakt Goethe ook de huidige ecologische, sociale, postkoloniale, en neoliberale (markteconomische) problemen aan. Wat bij Faust begint met verlangen naar de liefde van Margarete, eindigt bij een megalomaan project om land te winnen op de zee en zo een nieuwe stad te creëren. Zijn dromen nemen steeds grootschaligere proporties aan. Het is niet moeilijk om de link te leggen met de recente politieke discussies over het al dan niet mogen bouwen in overstromingsgebied. Kortom: Faust, dat zijn wij.

Faust wordt aan het einde van zijn leven vergeven en kan op die manier opgenomen worden in de hemel. De voortdurende drang naar meer lijkt een teken van verlangen naar verbetering. Het is de ambiguïteit van het streven die Faust redt. Ook vandaag worden we hiermee geconfronteerd. Want ondanks negatieve gevolgen verbindt het gestage streven ons ook in de zoektocht naar zin in het leven. Iemand anders veroordelen voor zijn verlangens is hypocriet, want eigenlijk koesteren we die allemaal. Faust toont ons dat we inherent hetzelfde zijn.

Faust4

Dit beseffen Julian Rosefeldt, Femke Gyselinck en Philippe Herreweghe maar al te goed in hun productie van Schumanns Szenen aus Goethes Faust. Ze duiden de pijnlijke herkenbaarheid van het verhaal, maar oordelen niet. Mefistofeles, Faust, Gretchen, koor en toeschouwers: iedereen is elk van deze personages. Het wordt een intrigerende ervaring om te zien hoe Rosefeldt en Gyselinck die universele Faust op scène brengen en spiegelen aan de huidige tijdsgeest.

Ontdek Faust

Faust3

Repetitiebeelden © Annemie Augustijns; stills video © Julian Rosefeldt

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Volg ons