• Opera

Lees het verhaal van Faust in 5 minuten

ma 13 jun 2022

Faust6

Voor zijn Szenen aus Goethes Faust selecteerde Robert Schumann zeven fragmenten uit het Faustverhaal om op muziek te zetten. In de opera krijg je dus niet alle avonturen van Faust te zien, maar alleen de betekenisvolle scènes die Schumann zelf heeft uitgelicht. Ontdek hier wat Faust zowel in als tussen die scènes meemaakt.

Een duivelse weddenschap

In de hemel sluit de duivel Mefistofeles een weddenschap af met God. Terwijl die laatste rotsvast gelooft in de goedheid van de mens, beweert Mefistofeles dat ratio en intelligentie de mensheid alleen ellende hebben gebracht. Als casus richten ze hun pijlen op Faust, een ontgoochelde geleerde die tevergeefs op zoek is naar waarheid en betekenis. Zolang hij leeft, mag Mefistofeles hem in de verleiding proberen te brengen. Mislukt dat, dan moet de duivel erkennen dat mensen het juiste doen, ondanks hun verborgen verlangens.

Op een dag verschijnt de duivel in Fausts studeerkamer en stelt voor hem weer te leren leven en genieten. Volgens Faust heeft de hele onderneming weinig kans op slagen. Meer zelfs, hij daagt op zijn beurt de duivel uit. Als Mefistofeles zijn ontevredenheid één moment kan wegnemen, dan legt Faust zijn ziel in de handen van de duivel. En zo geschiedt: Mefistofeles neemt Faust op sleeptouw.

Rosefeldt1

Faust ontmoet Gretchen

Op straat botst Faust op de veertienjarige Margarete, ook wel Gretchen genoemd. Overweldigd door haar schoonheid probeert hij haar te verleiden, maar zonder succes. Achteraf roept hij wanhopig de hulp van Mefistofeles in. De duivel verzint een list en zorgt ervoor dat Faust en Gretchen elkaar in de tuin van de buurvrouw opnieuw kunnen ontmoeten. Ditmaal slaat de vonk wel over: in de eerste scène zien we hoe ze in het tuinhuisje voor het eerst in elkaars armen vallen.

Kort daarop vraagt Faust Gretchens toestemming om ‘s avonds naar haar kamer te komen. Haar enige bezwaar is dat haar moeder hen zou kunnen afluisteren. Daarop geeft Faust haar een slaapdrankje mee voor haar moeder – die nooit meer zal ontwaken. In de tweede scène zien we hoe Gretchen bij een Mariabeeld in een nis in de stadsmuur troost zoekt voor haar verdriet.

Rosefeldt2

De ellende is voor Gretchen helaas niet over. Niet alleen haar moeder bezwijkt aan de slaapdrank, ook haar broer Valentin laat het leven in een duel met Faust. Wanneer die laatste met Mefistofeles vlucht, blijft Gretchen verweesd achter. Bovendien blijkt ze zwanger te zijn. In de derde scène woont Gretchen een mis bij, hopend op vergiffenis. Hoewel de kathedraal afgeladen vol zit met kerkgangers, voelt ze zich moederziel alleen. Een Boze Geest kwelt haar gedachten. Overmand door schuldgevoelens valt Gretchen in zwijm.

In een poging haar zonden uit te wissen doodt Gretchen haar pasgeboren kind en belandt ze in een kerker. Daar vindt Faust haar terug. Ze weigert met hem te vluchten en verkiest te boeten voor haar fouten. Zo redt Gretchen haar ziel. Vlak voor haar doodvonnis klinkt een stem uit de hemel en die schenkt haar vergiffenis.

Rosefeldt3

Faust sterft als blinde krijgsheer

In de vierde scène ontwaakt Faust na een lange slaap die hem zijn schuld en zorgen liet vergeten. Hij is overweldigd door de pure pracht van de natuur. Daarop vervolgt Faust zijn avontuur met Mefistofeles, waarbij hij allerlei nieuwe beroepen en identiteiten aanneemt. Hij verschijnt als magiër, als alchemist, als uitvinder en als krijgsheer. Gaandeweg wordt Faust steeds grenzelozer in het verlangen zijn macht en eigendom uit te breiden. Hij vat het plan op de natuur aan banden te leggen en meer vruchtbare grond te creëren door een grootschalig inpolderingsproject. Het enige stuk land dat nog niet in zijn bezit is, behoort toe aan een bejaard echtpaar. Faust draagt Mefistofeles op hen te doen verhuizen. De oude geliefden verzetten zich en sterven terwijl hun schamele hut in vlammen opgaat.

Uit de rook van het brandende huis komen vier grijze vrouwen tevoorschijn: Schaarste, Schuld, Zorgenlast en Nood. In de vijfde scène naderen ze het paleis van de hoogbejaarde Faust, maar alleen Zorgenlast kan binnendringen. Zij probeert Fausts vastberadenheid te verzwakken en vertelt hem dat mensen geen vrede en voldoening kunnen vinden in het leven. Hij blijft standvastig en beseft dat de mens zich moet richten op wat haalbaar is binnen het sterfelijke leven. In een laatste poging hem te weerhouden van zijn plannen, verblindt Zorgenlast hem.

Rosefeldt4

Zijn blindheid houdt Faust niet tegen om zijn inpolderingsplannen verder te zetten. In de zesde scène hoort hij vanuit het paleis Mefistofeles en een leger werkers in actie. Terwijl hij denkt dat die arbeiders zijn ultieme droom realiseren, zijn het eigenlijk levende doden die zijn graf delven. Het geluid van hun spaden laat de misleide Faust een moment van geluk ervaren. Hij lijkt zich te realiseren dat ware vervulling schuilt in altruïsme en overweegt zijn land aan de behoeftigen te schenken. Op het hoogtepunt van zijn visioen roept hij uit: ‘Dan zou ik wel de woorden wagen: blijf, ogenblik, je bent zo mooi!’

Met deze woorden lijkt de oude Faust de voorwaarde van zijn pact met de duivel te vervullen. De slimme geleerde spreekt echter in de voorwaardelijke wijs (‘dan zou ik wel de woorden wagen’), en laat dus geen ruimte voor simpele conclusies. Faust sterft, maar voordat Mefistofeles zijn ziel naar de hel kan brengen, redt een groep hemelse engelen hem uit de greep van de duivel.

Rosefeldt6

Fausts verrijzenis

In de zevende en laatste scène brengt een engelenkoor Fausts ziel naar de hemel. Daar bezingen een hoop heiligen hun liefde en lof voor de Hemel. Ze worden bijgestaan door andere engelenkoren en de geesten van kinderen die voor of kort na de geboorte gestorven zijn. Gretchen verschijnt in een nieuwe gedaante als Una Poenitentium (‘een boeteling’). Dankzij de smeekbede en de liefde van Una Poenitentium kan Faust zijn aardse last achterlaten en samen met haar opstijgen naar de hoogste hemelse kring. De scène besluit met een koor dat zingt hoe alle aardse dingen reflecties zijn van de Eeuwige Werkelijkheid. Het koor eindigt met de woorden: ‘Het eeuwig-vrouwelijke is wat ons leidt.’

Rosefeldt7

Het verhaal van Faust is zowel onwerkelijk als buitengewoon herkenbaar, want Faust, dat zijn wij.

Lees hier waarom we allemaal Faust zijn

Dirigent Philippe Herreweghe, filmmaker Julian Rosefeldt en choreograaf Femke Gyselinck slaan de handen in elkaar en brengen het meesterwerk van Robert Schumann in alle rijkdom tot leven.

Ontdek Schumanns opera

Repetitiebeeld © Annemie Augustijns; stills video © Julian Rosefeldt

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Volg ons