‘Ik zie mezelf als een kameleon: ik pas mij aan aan wat het project van me vraagt.’

MARIE JACQUOT Le nozze di Figaro is de laatste van de grote zeven Mozart-opera’s die ik nog moet dirigeren. Ik moet en wil dit werk dus absoluut leren kennen. Met zijn muzikale taal ben ik wel al vertrouwd, al is Le nozze di Figaro volgens velen – zeker als je het aan muzikanten vraagt – zijn beste. Bij mij staat Idomeneo op dit moment nog op nummer één, maar wie weet komt daar binnenkort verandering in. Mozart is, als je het mij vraagt, de moeilijkste operacomponist om te dirigeren. Zijn muziek is als een juweel. Ze schittert op zich en zodra je te veel vrijheid neemt, vertroebel je het meesterwerk. Als je moet werken met een orkest dat dit niet begrijpt, dat het ritme niet heeft, dan is alles wat je probeert storend. Als je daarentegen werkt met een orkest dat de muziek en de stijl doorheeft, vertolk je simpelweg de muziek en is alles perfect. Uiteraard moet dan het scenische nog komen en volgt misschien wel de grootste uitdaging: alles precies samenhouden. Bij Puccini is dat helemaal anders, bijvoorbeeld. Als niet iedereen perfect synchroon is, is dat geen gigantisch probleem. Bij Mozart wel. Daarom moet je Mozart benaderen als kamermuziek waarbij vliegensvlugge actie-reactie mogelijk wordt. Maar nu ben ik wel nieuwsgierig, Tom, hoe ben jij bij Mozart uitgekomen?

TOM Helemaal mee eens. Ons devies ‘werken met wat gegeven is’ wil trouwens niet zeggen dat we een museale uitvoering nastreven waarin alles historisch accuraat is. Nee, wij maken – zoals dat gebruikelijk is – ook coupures of vertalen zelfs de rollen van Bartolo en Marcellina naar het Nederlands, maar die veranderingen komen nooit voort uit onze ego’s of uit onze eigen intellectuele theorieën of iets dergelijks. Ik hoop dat dit niet arrogant klinkt, maar soms moet je juist niet alles klakkeloos uitvoeren om het werk beter tot zijn recht te laten komen. Het publiek van vandaag is anders dan dat in de tijd van Mozart en Da Ponte. Vandaag zijn andere dingen grappig dan toen, dat is gewoon zo. Ook is de oorspronkelijke Figaro-trilogie van toneelschrijver Pierre Beaumarchais nu waarschijnlijk minder goed gekend. In 1783 ging Giovanni Paisiello’s operabewerking van het eerste deel, Il barbiere di Siviglia, in Wenen in première en in de jaren die volgden werd de opera meer dan honderd keer opgevoerd. Toen Mozart en Da Ponte in 1786 in Wenen met hun Le nozze di Figaro op de proppen kwamen, moet het voor toeschouwers duidelijk geweest zijn dat dit het tweede deel uit de Figaro-trilogie was. Ze kenden de personages, hun voorgeschiedenis, en zaten dus met voorkennis en andere verwachtingen in de zaal. Als je nu bijvoorbeeld wil dat het openingsrecitatief van Bartolo en Marcellina – dat voortborduurt op wat in het eerste deel is gebeurd – op dezelfde manier werkt, moet je dingen gaan aanpassen. Daarom heb ik ervoor gekozen hun rollen, de twee meest komische personages uit Le nozze di Figaro, te vertalen naar het Nederlands en te laten spelen door topacteurs: Eva van der Gucht en Stefaan Degand. Het publiek wil het verhaal begrijpen en dat begrip moeten wij hun gunnen. Op zo’n moment is herschrijven dus niet ontrouw zijn aan het origineel. Integendeel, je bent trouwer dan wanneer je het niet zou doen. Wat denk jij?

MARIE Ja, we mogen niet vergeten dat wij in een andere tijd leven en dat we ons daaraan moeten aanpassen. De toeschouwer van vandaag is gewend aan films waarin voortdurend en bliksemsnel gewisseld wordt tussen shots, het tempo ligt erg hoog en we worden ongeduldig als iets te lang uitgesmeerd wordt. Die directheid moeten wij ook nastreven.

TOM Alles wijst erop dat dat ook precies is wat Mozart probeerde te doen. Hij was vormelijk zo sterk en slaagde er briljant in om het publiek voortdurend te prikkelen en te verrassen.