20 december 2024. Gigantische rode neonletters aan het iconische gebouw van Théâtre Paris-Villette spellen de naam van Gisèle Vienne. Wereldberoemd is ze, niet alleen als choreografe maar ook als visueel kunstenares. Na enkele weken op tournee op het Aziatische continent is ze terug in haar thuisstad Parijs, met een zoveelste reeks voor-stellingen van Crowd, haar vermoedelijk bekendste werk waarmee ze wereldwijd zalen deed vollopen.

In juni 2025 zal voor het eerst een ander gezelschap dan het hare een werk van Vienne opvoeren. Crowd #2 rewritten with OBV wordt een hercreatie met andere en meer dansers. De opvoeringen worden het sluitstuk van een maandenlang proces waarin de complexe, innerlijke werelden van de personages worden ontwikkeld met de OBV-dansers en met Gisèle Viennes medewerkers Sophie Demeyer, Theo Livesey, Vincent Dupuy en Katia Petrowick. Het vergt een gedetailleerd repetitieproces om je de erg precieze bewegingstaal van Gisèle Vienne eigen te maken.

Je geeft ons als toeschouwer de kans om door die uitgerokken tijdsbeleving veel dieper stil te staan bij personages of situaties op de scène. Is dat iets wat je vanaf het begin van een creatieproces bedenkt?

'De specifieke wijze waarop we werken met traagheid versterkt zowel het bewustzijn als het waarnemingsvermogen van de performers én het publiek. De laatste maanden herlas ik het werk van de Franse schrijfster Nathalie Sarraute. In haar roman L’Usage de la parole schrijft ze uitvoerig en heel precies over het woord liefde. Ik hou van de verbanden tussen het werk van Sarraute en dat van kunstenaars zoals cineaste Chantal Akerman en choreografe Pina Bausch. Wat ik in hun werk sterk en ontroerend vind, is dat ze zich via literatuur, film of dans ingraven in situaties die we al honderden keren gezien lijken te hebben. Daarbij gaat het hen dan niet enkel over wat gezegd wordt, maar vooral op welke manier het gezegd wordt. Via hun werk tonen ze ons mogelijkheden om ons op nieuwe manieren te uiten en naar onszelf te luisteren. Onze manier van waarnemen verandert. Ik wil graag de woorden van Chantal Akerman met je delen, die ik hoorde in een audioarchief waarin ze sprak over haar film Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce 1080 Bruxelles, een meesterwerk: ‘Wanneer je iets toont dat iedereen al heeft gezien, is dat misschien het moment waarop je het voor het eerst ziet.'

'De filosofie kan begrippen zoals liefde, geweld of stilte definiëren en herdefiniëren. Die definities hebben impact in de wereld en wij handelen ernaar. Kunstvormen kunnen die definities bevestigen, maar ook bevragen. Ze kunnen de bestaande orde en onze manier van waarnemen bekrachtigen of net veranderen. In Crowd bijvoorbeeld herdefiniëren we wat voor mij de ervaring van liefde lijkt; als een hypersensitieve vorm van lichamelijkheid en bewustzijn.'

'De manier waarop we iemand of een categorie van personen waarnemen en definiëren is zeer impactvol. Je kan een heel ander beeld hebben van jezelf dan hoe je gedefinieerd wordt door de blik van anderen. In onze samenleving worden vrouwen door sommigen nog steeds als tweederangsmensen beschouwd. Hoe beïnvloedt dat je psyche? Het stuurt de perceptie van je eigen persoon. Meer en meer worden psychologische studies gepubliceerd over hoe sociale patronen onze psychische structuren beïnvloeden.'

Tegen het einde van de voorstelling toon je een erg intens moment tussen twee mannen – terwijl een vrouw hen observeert. De diepte van haar blik is iets wat ik zelden zag op het toneel.

'De performers in Crowd kijken echt en het is een indringende ervaring om ze te observeren terwijl ze naar anderen kijken. In Crowd zie je steeds mensen op de scène. Ik hou van zogenaamde abstracte dans, maar zelfs in zo’n werk blijf ik mensen zien dansen, en dat is voor mij helemaal geen abstracte ervaring. Je kan geen gezicht uitwissen. Ook ‘afwezig zijn’ is een zijnstoestand. Het falen van abstractie vind ik ontroerend. Ik zou het trouwens wreedaardig vinden om als choreograaf of regisseur te vragen aan een danser om zijn of haar gezicht uit te wissen. Gelukkig is dat niet mogelijk.'

‘Ik ben er zeker van dat echt elke mens gevoelig is en op zoek is naar betekenisvolle ervaringen en zingeving, ongeacht de situatie waarin die zich bevindt’

— Gisèle Vienne

Je creëert Crowd #2 met een balletgezelschap en het zal worden opgevoerd in een operahuis. Dat is toch een heel andere wereld dan die waarin je gewend bent te werken. Hoe zie je dat?

'Voor mij zijn opera’s als musea: ze maken het mogelijk om nieuwe werken te produceren, historische stukken te tonen en collecties te creëren. Crowd maakt deel uit van de collectie van historische werken die zijn samengebracht door Opera Ballet Vlaanderen. Artistiek directeur Jan Vandenhouwe en manager ballet Griet Verstraelen schrijven aan een kunstgeschiedenis door hun programmering en presentatie van verschillende werken – met creaties van kunstenaars zoals Pina Bausch, Jan Martens, Susanne Kennedy en Anne Teresa De Keersmaeker, wier geschiedenis heel goed bij de mijne past. Vandaag is de ontmanteling van publieke diensten door neoliberale economische beleidsmaatregelen zorgwekkend, net als de opkomst van extreemrechtse ideologieën die de hedendaagse creatie met volle kracht treffen. In tal van landen hebben die beleidsmaatregelen catastrofale gevolgen gehad voor de meest innovatieve hedendaagse dans. Dat Crowd dit fijne museum kan binnentreden bij OBV, beschouw ik als een reactie op de fragiliteit van onze artistieke praktijk in die politieke context.'

Crowd is een eerbetoon aan Pina Bausch. De aarde die in Crowd op de vloer ligt, is een duidelijke verwijzing naar haar versie van Le Sacre du printemps. Toen ik in 2013 aan Crowd begon te werken, had ik het plan om Stravinsky’s Le Sacre te choreograferen. Ik begreep dat het publiek van het Théâtre des Champs-Élysées in 1913 bij de première toen iets op de scène herkende dat het niet wilde zien in dat bastion van hoge cultuur. De choreografie van Nijinski was geïnspireerd op Russische, heidense rituelen, die gelijkenissen vertoonden met rituelen uit Frankrijk. Het publiek was geschandaliseerd dat die ‘populaire’ wijze van bewegen op zo’n gerenommeerd podium te zien was. Uiteindelijk besloot ik niet verder te werken met de muziek van Stravinsky, maar ik behield iets van de dramaturgische structuur van Sacre en maakte daarmee Crowd. In deze voorstelling zien we zoals gezegd een gemeenschap van mensen die verwijst naar een counterculture, een tegencultuur.

Je ziet in Crowd momenten van trauma, van verlangen, van eenzaamheid ook, naast vooral ook vele liefdevolle en hoopvolle momenten. Is het belangrijk voor jou om een alternatief te tonen?

Voor mij gaat Crowd over de diepgang van mensen. Ik ben er zeker van dat echt elke mens gevoelig is en op zoek is naar betekenisvolle ervaringen en zingeving, ongeacht de situatie waarin die zich bevindt. Diepe metafysische ervaringen van menselijkheid zijn te vinden in allerlei situaties, zoals wanneer je voor een groot bos gehuld in de mist staat, of op een lege scène vol aarde met enkele zakken chips en wat blikjes.