Thomas Baeckens en Sara Delaere over Barzakh

Het is niet je doordeweekse werkplek en elke ochtend moeten Thomas Baeckens en Sara Delaere een aantal veiligheidschecks en extra beveiligde deuren door. Thomas heeft zijn bureau in hart van de Antwerpse gevangenis in de Begijnenstraat, Sara is aan de slag in het arresthuis aan de Gentse Nieuwe Wandeling. Allebei werken ze voor de vzw De Rode Antraciet en ze hebben als titel ‘functionaris sport en cultuur’. Bij koffie en koekjes vertellen ze op een zonnige dinsdagochtend in juni wat hun werk inhoudt.

‘De naam De Rode Antraciet wil het beeld van een gloeiend stukje kool suggereren: licht in een duistere omgeving, warmte in een koude omgeving. Dat is wat we proberen te doen. Wij zijn aanwezig in alle Vlaamse en Brusselse gevangenissen en proberen sport en cultuur in de breedste zin van het woord aan te bieden voor mensen in detentie. Dat gaat van een avond met gezelschapsspellen organiseren tot meewerken aan een operavoorstelling – en alles wat daartussenin zit.’

‘We proberen de mensen in detentie zo vroeg mogelijk bij de organisatie van onze activiteiten te betrekken en te vertrekken van waar ze zelf zin in hebben. Dat is niet vanzelfsprekend in een context waar je doorgaans maar weinig gehoord wordt. Mensen zijn het niet echt meer gewoon om initiatief te nemen, dus dat vraagt wat tijd. Maar het lukt wel: zo zijn er mensen die bijvoorbeeld sportinstructie of schaaklessen geven aan hun collega’s.’

‘Veel van onze initiatieven brengen even verstrooiing, helpen mensen in detentie hun gedachten eens te verzetten. Een project zoals Barzakh kan veel betekenen in een leven’

42.616 uren sport en cultuur

Het staat trots in de e-mailhandtekening van Sara en Thomas: in 2023 organiseerde De Rode Antraciet 42.616 uren sport en cultuur in de Vlaamse en Brusselse gevangenissen. ‘We doen dat omdat we ervan overtuigd zijn dat mensen in detentie dezelfde rechten hebben als iedereen. De enige straf die hun is opgelegd, is de vrijheidsberoving; sport en cultuur zijn ook voor hen een basisrecht. Daarnaast geloven we dat sport en cultuur verbinding tot stand brengen. En door hier te werken, zijn we de waarde van ontspanning in het leven ook écht gaan inzien. Onze insteek is niet therapeutisch, maar met name in onzekere en stressvolle periodes – wat een verblijf in de gevangenis is – is die uitlaatklep essentieel. We krijgen dan ook veel respons, we moeten vaak mensen weigeren.’

Wanneer we vragen hoe Sara en Thomas mensen warm maken om aan hun activiteiten mee te doen, glimlachen ze. ‘De gevangenis is een hopeloos niet-digitale wereld, dus dat gaat nog oldskool: we maken flyers op papier en die worden verdeeld in de cellen. Mensen kunnen dan via een zogenaamd rapportbriefje laten weten dat ze willen meedoen, een soort binnenpost, en dan gaat de bal aan het rollen.’

#verbeeldingleeft

De Rode Antraciet en Opera Ballet Vlaanderen sloegen al eerder de handen in elkaar: tijdens de coronaperiode, in 2020, organiseerden ze onder de noemer #verbeeldingleeft dansworkshops voor vrouwen die gedetineerd waren in Antwerpen. Onder begeleiding van twee OBV-danseressen en een contrabassist gingen deelneemsters aan de slag met emoties zoals angst, twijfel, liefde, verdriet en vreugde. Het eindresultaat was een korte performance voor andere vrouwen op dezelfde afdeling, waarvan ook een neerslag online te zien was.

Het idee voor Barzakh kwam dan weer uit de koker van de theatermaker Thomas Bellinck. Uitgangspunt van de voorstelling is dat het in het klassieke operarepertoire erg vaak gaat over feiten die volgens de Belgische wetgeving strafbaar zijn, maar dat wat we zien op de scène weinig van doen heeft met de realiteit voor mensen in detentie vandaag. Bellinck zocht via De Rode Antraciet gemotiveerde ‘medemakers’ in detentie om in Barzakh dat stereotiepe narratief bij te sturen. Verspreid over verschillende maanden verzamelden ze samen het levensechte materiaal voor de voorstelling. Er werd gebrainstormd over het libretto, de muziek, de scenografie, de kostuums enzovoort. Over alle aspecten van Barzakh hadden de deelnemers inspraak.

‘Het was een intensief traject,’ vertellen Thomas Baeckens en Sara Delaere, die vanaf de zijlijn toekeken, ’maar enorm verrijkend. Mensen zijn er met engagement ingestapt en Thomas Bellinck heeft veel tijd genomen om in de diepte met hen te praten en de voorstelling te creëren. Hij slaagde er goed in om iedereen erbij te betrekken, onder meer door hen in verschillende talen aan te spreken. Ongelooflijk hoeveel talen Thomas kent, enkel bij het Mandarijn moest hij afhaken… (lachen) Dat werd enorm gewaardeerd door de deelnemers. Ook dat ze zich kritisch mochten uitlaten over hun situatie was een van de aantrekkingspolen van het project. We zijn enorm benieuwd om de neerslag van de vele workshops te zien.’

De impact van zo’n project als Barzakh is diepgaand en gaat verder dan de muren van de gevangenis, vertellen Thomas en Sara tot slot. ‘ We hebben een soortgelijk project met Voetbal Vlaanderen, waarbij mensen in de gevangenis een opleiding tot jeugdtrainer volgen. Daarna kunnen ze stage doen bij een voetbalclub. Dat project loopt al enkele jaren en heeft tot erg mooie resultaten geleid. Een aantal mensen begeleidt nu effectief een ploegje van jonge spelers. Op dezelfde manier hopen we dat mensen Barzakh blijven meedragen, ook als ze weer op vrije voeten zijn. Voor ons geeft dat zoveel voldoening. Veel van onze initiatieven brengen even verstrooiing, helpen mensen in detentie hun gedachten eens te verzetten. Een project zoals Barzakh kan veel betekenen in een leven.’